Տեղահանություն և հիշողություն․ Արցախի շարունակվող ճգնաժամը բանավոր պատմություններում

ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի Մշակութային մարդաբանության բաժնի, Կիրառական մարդաբանության գիտահետազոտական խմբի, "Հազարաշեն" ազգաբանական հետազոտությունների հայկական կենտրոնի և Ֆրանսիայի Inalco (Institut National des Langues et Civilisations Orientales) համալսարանի նախաձեռնությամբ 2025 թ. հոկտեմբերի 16-17-ին կկազմակերպվի «Տեղահանություն և հիշողություն․ Արցախի հընթացս ճգնաժամը բանավոր պատմություններում» խորագրով միջազգային գիտաժողով։

Գիտաժողովի նպատակն է քննարկել, թե ինչպես է 2020 թ. Արցախի դեմ սանձազերծված պատերազմը, Արցախի փաստացի պաշարումը, 2020-2023 թթ․ ընթացքում նախապատրաստված և 2023 թ․ սեպտեմբերին տեղի ունեցած Արցախի բնակչության տեղահանությունն արտացոլվել և իմաստավորվել միջազգային և հայկական լրատվականներում ու հանրային դաշտում և փոխանցվել բանավոր պատմությունների միջոցով։ Կարևոր են ոչ միայն հիշողության բովանդակային և տեղեկատվական շերտերը, այլև դրանց փոխանցման միջոցներն ու ձևերը, հիշողության կրողները, ինչպես նաև պատերազմի, տեղահանության և հիշողության ձևավորման քաղաքականությունը, սոցիալական, մշակութային հետևանքները։

Չնայած գիտաժողովի բուն նպատակն է Արցախի ընթացիկ ճգնաժամի քննարկումը, բայց, հաշվի առնելով Արցախի աշխարհագրական տեղը և բնակչության ինքնությունների բարդ հետագիծը, գիտաժողովում կարող են քննարկվել նաև Արցախի ճգնաժամերի պատմական թեմաներն ու դրանց անդրադարձն այսօրվա հանրային, գիտական, քաղաքական խոսույթներում:

Զեկուցումները կարող են ներառվել հետևյալ ենթաբաժիններում, բայց չսահմանափակվել դրանցով․

Դրվագներ Արցախի ճգնաժամերի պատմությունից․ պատճառներ, դրսևորումներ, հետևանքներ, արտացոլում արդի գիտական և հանրային խոսույթներում:

• 16-17-րդ դդ․ Ղզլբաշական Պարսկաստանի շրջան
• 18-19-րդ դդ.՝ Ղարաբաղի խանության շրջանի 70 տարիների ճգնաժամերը
• Արցախը 19-րդ դ․ Ռուսական կայսրության շրջանում․ Արցախի բնակչությունն ու դասային կառուցվածքի վերաձևավորումները
• 20-րդ դ.՝ Արցախը Ադրբեջանի մուսավաթական իշխանության շրջանում
• 20-րդ դ.՝ Բոլշևիկյան և ԽՍՀՄ շրջաններ, արցախցիների փորձերը իշխանությունների ուշադրությունը հրավիրելու իրենց խնդիրների վրա
• 20-րդ դ. ԽՍՀՄ «ինտերնացիոնալիզմի» քաղաքականությունն Արցախում
• 20-րդ դ.՝ փակ հասարակություն փակ հասարակությունում․ Արցախի մասին գիտելիքը Արցախում, Կովկասում և ԽՍՀՄ-ում (աղբյուրներ և փոխանցման միջոցներ)
• 20-րդ դ.՝ Արցախի քաղաքացիական և էթնիկ միավորների մոբիլիզացիոն գործընթացները ճգանաժամային իրավիճակում

Այլ թեմաներ:

• Արցախի չճանաչված հանրապետության 30 տարվա պատմությունը. պատերազմների ճանապարհն ու տեղահանությունը
• Պաշարված Արցախը տեղեկատվական աղբյուրներում և բանավոր պատմություններում
• Հիշողության և մոռացության քաղաքականություն, իշխանության տեքստեր, պաշտոնական պատումներ
• Արցախցիների բանավոր պատումությունները որպես ուսումնասիրության մեթոդ և պաշտոնական պատմագրության այլընտրանք
• ԽՍՀՄ-ի հիշողության քաղաքականությունը Արցախի/Ղարաբաղի հարցում
• Սումգայիթյան ջարդերի մասին իմացությունը Հայաստանում, Ադրբեջանում, Վրաստանում, Կովկասում, ԽՍՀՄ-ում, հետխորհրդային հանրապետություններում
• Արցախի տեղահանության բանավոր պատմություններ․ մեթոդաբանություն և էթիկական խնդիրներ
• Սպառնալիքի, բռնաքսորի (դեպորտացիայի), տեղահանության և ցեղասպանության եզրութաբանության համեմատական քննություն՝ Արցախի օրինակով
• Արցախի նյութական մշակութային ժառանգությունն ու դրա պահպանության խնդիրները
• Արցախի ոչ նյութական մշակութային ժառանգությունը
• Բռնի տեղահանվածների առօրյա կյանքն ու սոցիալական կազմակերպվածությունը
• Նյութականություն և հիշողության կրիչներ (ֆոտոարխիվ, առարկաներ, ևն)
• Թվանշային հարթակներն ու հիշողության արխիվացումը
• Հիշողության գենդերային տեսանկյուններ
• Հիշողություն և տրավմա՝ խմբային և անհատական
• Տեղահանության հիշողության ներկայացում արվեստի տարբեր ճյուղերում, գրականությունում
• Համեմատական դեպքեր․ բռնի տեղահանումներ և դրանց մասին հիշողությունն այլ երկրներում
• Արցախի հիշողության վայրեր և հիշատակի ծեսեր
• «Արցախյան հիշողությունն ու պատմությունը» կրթական համակարգում
• Բռնի տեղահանության և ինքնության վերաիմաստավորման գործընթացներ
• Հիշողությունն ի նպաստ դիմակայության և ինքնության պահպանության